Յաւիտենապէս պիտի հնչէ …

...Եւ Հայրիկը բառին բուն ու ամենէն վաւերական իմաստով լիարժէք ապրեցա՛ւ իրեն շնորհւած կեանքի ժամանակաշրջանը եւ ինչպէս որ սիրւած ժողովրդային երգը կը նշէ՝ «ծերացաւ՝ ազգին համար խորհելով»...

Մկրտիչ Խրիմյանը ապրել է 87 տարի, և այդ տարիների ընթացքում իր մեծ դերը ունեցավ հայոց պատմության մեջ: Նա 125-րդ կաթողիկոսն էր և իր տեղը գրավեց որպես հոգևոր, մտավոր և ազգային-քաղաքական մեծագործ հեղինակություն: 

Իր հոգևոր ծառայությամբ, իր ստեղծած գրականությամբ, իր հրապարակագրական վաստակով, իր բանավոր քարոզներով և ազգային, քաղաքական ու հասարակական եռանդուն գործունեությամբ Խրիմյան Հայրիկն ավելի քան վեց տասնամյակ իր տեղն ու դերակատարումն ունեցավ հայ ժողովրդի կյանքի մեջ:

Ինչպես նշում է Սիամանթոն, Խրիմյան Հայրիկը հանդիացավ «Ազատության ջահակիր»-ը, որ գլխավոր երկու ուղղություններով հեղաշրջեց հայ իրականությունը: 

Առաջինը՝ դեպի Հայաստան աշխարհը սևեռեց միտքն ու հոգին արդի հայ մարդուն: Իսկ Հայրիկի Հայաստանը բոլորի կողմից լքված ու բռնակալների ոտնակոխ հայկական գավառն էր՝ հայ գեղջուկը՝ իր անհուն վիշտով ու անսահման բարությամբ: Խրիմյան Հայրիկը իր մտածողությամբ կարողացավ գտնել լուծում՝ վերախմբվել ու բազմանալ հայրենի հողի վրա: 

Երկրորդ՝ այդքան հայտնի հարիսայի և թղթե շերեփի իր պատմական քարոզն էր, որով կարողացավ նոր դարաշրջան բացել հայ ժողովրդի առջև: 

Հայրիկի կյանքի ու գործի մղիչ ուժն ու կենարար առանցքը դարձավ հայրենի հողը՝ պահպանել և բարելավել: 

Նրա երազն էր Աղթամարը վերածել հայաստանյան Վենետիկի՝ իր վանական ուսումնարանով, տպարանով և թերթով: Սակայն, դա այդպես էլ մնաց անիրականալի երազանք: 

Խրիմյան Հայրիկը սիրվել է ժողովրդի կողմից: Նա կարողացել էր ձեռք բերել ամենակարևորը՝ ժողովրդի վստահությունը և ժողովուրդը հույսը դրել էր Հայրիկի վրա: Նա կարողացավ լինել արժանի առաջնորդ հայի համար:

Պետրոս Դուրյանը բանաստեղծություն նվիրեց Հայրիկին՝ գրելով. 

«Ո՞վ է, որ կու գայ. թագաւո՞ր մը. ո՛չ. սեւ սքեմ մը ուսին` Հայոց Հայրիկն է, որ կու գայ»...

Մինչև իր վերջին շունչը՝ Խրիմյան Հայրիկը հաղթահասակ կանգեց հայ ժողովրդի առաջնորդի իր բարձրության վրա: Խրիմյան Հայրիկը վախճանվեց 1907թ.  նոյեմբերի 10-ին՝ հայ ժողովրդի մտքի ու սրտի մեջ անզուգական իր բարձունքը նվաճած: 

«... Ես գիտեմ, որ Հրեղէնը արշալոյսին մէջեն պիտի գոռայ.

Եւ արիւնոտ Արարատին կատարներուն ստորոտէն

Անոր ըմբոստացողի շունչը յաւիտենապէս պիտի հնչէ… »: 
Սիամանթո «Հայորդիներ»

Եվ Խրիմյան Հայրիկի շունչը հավիտենապես կհնչի...

Օգտագործված գրականության ցանկ`
Խրիմյան Հայրիկ
Խրիմյան Հայրիկ. Գաղափարի և ազատության ջահակիրը
«Ծերացաւ՝ ազգին համար խորհելով». Մկրտիչ Խրիմյան
Պոտրոս Դուրեան, «Ի դիմաւորութեան Ամեն. Հայրիկին» 
Խրիմյան Հայրիկ՝ Մեծ Մարդ, Մեծ Հայ, Մեծ Հոգեւորական 
Մկրտիչ Խրիմյան (1820-1907)